Tło historyczne

Królestwo.

Król Aleksander Jagiellończyk, wnuk Władysława Jagiełły, zmarł w roku 1506, pozostawiając Polskę i Wielkie Księstwo Litewskie wycieńczone ciągnącymi się konfliktami z sąsiadami i odsłonięte na ciosy z trzech stron: od wschodu, od Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, od południowego wschodu, od Imperium Tureckiego, Chanatu Krymskiego i Hospodarstwa Mołdawskiego oraz od północy, od zakonu krzyżackiego. Obejmujący rządy, niemłody już, bo blisko czterdziestoletni Zygmunt I, musiał się ponadto zmierzyć z silną i, jak się później okazało, bezwzględną opozycją wewnątrz kraju. W sferze marzeń króla musiała pozostać ciekawa koncepcja jego starszego brata, króla Jana I Olbrachta, zakładająca relokację Krzyżaków na Podole, gdyż cieszyli się oni niesłabnącym, stałym poparciem cesarza Cesarstwa Rzymskiego, Maksymiliana I Habsburga. Mogąc liczyć jedynie na wsparcie ze strony starszego brata, króla Czech i Węgier, Władysława Jagiellończyka oraz względny obiektywizm Papiestwa, dzięki wybitnej reprezentacji, niestrudzenie zabiegającej tam o polską sprawę, nowy król rozpoczął swoje rządy od dwuletniej wojny z Moskwą. Wysłał tym jasny sygnał wszystkim sąsiadom, że bez walki niczego nie odda. Odpowiedzią wrogów były porozumienia ponad głowami Polaków i Litwinów. Wzmacniano naciski, synchronizowano działania. Straty terytorialne były jedynie kwestią czasu. Mimo sukcesu w wojnie z zakonem (1519-1521), na skutek rozejmu z Moskwą (14 września 1522 roku) Wielkie Księstwo Litewskie utraciło 1/3 swojego terytorium, w tym Smoleńszczyznę.

Król.

Król Zygmunt I, zwany przez potomnych „Starym”, był dobrze przygotowany do roli władcy. Wraz z braćmi nauczany był i wychowywany przez Jana Długosza, kronikarza, kapłana, królewskiego i kardynalskiego posła oraz dyplomatę. Z wielką polityką zapoznał się na dworach braci, a rządzenia państwem uczył się władając księstwami głogowskim i opawskim oraz namiestnikując Śląskowi i Łużycom należącym wówczas do Czech.

Jako król uzdrawiał finanse państwa, dzięki czemu możliwe było utworzenie obrony potocznej – niewielkich, zawodowych, doborowych oddziałów wojska, broniących, na ile to było możliwe, Podola przed najazdami Tatarów. Możliwa też była przebudowa Zamku Wawelskiego i budowa kaplicy Zygmuntowskiej.

Za sukces Zygmunta uważa się włączenie do Korony Mazowsza, chociaż, z uwagi na wygaśnięcie mazowieckiej linii piastowskich książąt, nieudana aneksja z pewnością uznana byłaby za porażkę.

 O polityce wewnętrznej decydował senat, będący reprezentacją magnaterii, przez co król nie cieszył się szacunkiem szlachty, która podjęła nawet nieudaną próbę rokoszu w roku 1537, zwanego wojną kokoszą.

W polityce zewnętrznej, udało się królowi doprowadzić, dzięki wojnie i dyplomacji, do ostatecznej rozprawy z zakonem krzyżackim. Udało się również powstrzymać agresywną politykę Mołdawii i wyeliminować  niebezpieczeństwo agresji ze strony tego państwa. Nieuniknionymi wydają się ustępstwa na rzecz Habsburgów, które pozwoliły złagodzić politykę cesarza Maksymiliana wobec Korony i Litwy. Zagrożenie ze strony Moskwy, Stambułu i Ordy istniało niezmiennie.